Η Νικηταρού

που τη λένε και Μπετίνα

 Εκδόσεις Βιβλιόραμα, σχήμα 14x21,

σελίδες 256, τιμή 14 €

Όταν ο βασιλιάς Γεώργιος έρχεται στην Τρίπολη το 1871, για να επιθεωρήσει την πρόοδο των οικοδομικών εργασιών στο θερινό του ανάκτορο, μια γυναίκα πέφτει στο δρόμο, εμπρός από τη βασιλική άμαξα, «φράσσοντας την διέλευσιν του άνακτος διά του ισχνού σαρκίου της», με συνέπεια να καταπατηθεί από τα άλογα και να εκπνεύσει ακαριαίως.

Η ταυτότητά της δεν διακριβώθηκε, λόγω και της παραμόρφωσης που υπέστη το πρόσωπό της από τις οπλές των αλόγων, όμως το σημείο αυτό του δρόμου αποτελεί τοπόσημο της πόλης, «στη Νικηταρού».

Έτσι ξεκίνησα την έρευνά μου σε τοπικές εφημερίδες, απομνημονεύματα και αρχεία, με το ερώτημα εάν επρόκειτο για την Ελισάβετ, μια θρυλική γυναίκα της Επανάστασης, που πολέμησε δίπλα στον Νικηταρά στη μάχη των Δολιανών και τα ίχνη της κυκλοφορούν αδέσποτα μέσα στο χρόνο.

Δισέγγονή της ήταν μια δασκάλα, Ελισάβετ κι αυτή, που όμως τη φώναζαν Μπετίνα και βρέθηκε νεκρή στην Αλεξάντερπλατς του Βερολίνου, το 1933. Ο τάφος της δεν εντοπίστηκε ποτέ, γιατί η πόλη ισοπεδώθηκε από τους βομβαρδισμούς κατά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Διασώθηκε μόνο ένα ποίημά της, κάποιες μαρτυρίες, αλλά και η εικόνα της, όπως τη ζωγράφισαν οι  μαθητές της.

Απόγονή της είναι μια γοητευτική γυναίκα, που ζει ανάμεσά μας και φέρει το ίδιο όνομα, Μπετίνα...

 

Γιάννης Στρούμπας

«Αληθολογώντας τα μυθοπλαστικά» σε «ατέρμονα κοχλία»

Την πρόθεσή του να παρουσιάσει την ιστορία μιας γυναίκας προερχόμενης από την Αρκαδία, η οποία όμως έζησε και στην Αθήνα, τη Βεσσαραβία, το Βερολίνο, τη Νέα Υόρκη και αλλού, δηλώνει ο αφηγητής στο βιβλίο του Κώστα Βούλγαρη Η Νικηταρού που τη λένε και Μπετίνα. Η γυναίκα αυτή, ωστόσο, αποδεικνύεται ότι δεν είναι μία, καθώς μετατοπίζεται όχι μόνο τοπικά αλλά και χρονικά. Η ηρωίδα Ελισάβετ του συγγραφέα μεγαλώνει κατά την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης, με τον οπλαρχηγό Νικηταρά να την υπερασπίζεται από τις ερωτικές ορέξεις του αδερφού του· στις αρχές του 20ού αιώνα η ομώνυμη Μπετίνα παρουσιάζεται ως πιθανή απόγονος της Ελισάβετ: κατάγεται απ’ την Αθήνα, σπουδάζει στην Τρίπολη, ζητά να διοριστεί δασκάλα στα Δολιανά Αρκαδίας, συνεχίζει τις σπουδές της στο Βερολίνο και, ίσως λόγω εμπλοκής της σε πολιτικές ταραχές, εντοπίζεται νεκρή σ’ ένα σοκάκι κοντά στην Αλεξάντερπλατς· στην Κατοχή, η αντάρτισσα εναντίον των Γερμανών Αντιόπη βαφτίζει Ελισάβετ τη μοναχοκόρη της και τη φωνάζει Μπετίνα, στη μνήμη της αδικοχαμένης στο Βερολίνο δασκάλας.

Λίλια Τσούβα

 Ρηξικέλευθη και πολυφωνική μεταμυθοπλασία

[…] - «Αν δεν γίνομαι αδιάκριτος, θα ήθελα να μου μιλήσεις λίγο για σένα»

- «Τι θέλεις να μάθεις;»

- «Σκέφτομαι αν είσαι όντως η Ιστορία»

- «Τι άλλο θα μπορούσα να είμαι;»

- «Γιατί όχι η γλώσσα;»

- «Ναι, ίσως είμαι και αυτή, αν το προτιμάς»

- «Δεν ξέρω»

- «Δεν έχει σημασία»

Φτιάχνει λίγο τη φωτιά, παίρνει μια βαθειά ανάσα και συνεχίζει.

- «Κι εσύ, άλλωστε, δεν μιλάς για τον εαυτό σου»

- «Προσπαθώ…»

- «Μιλάς μεν, αλλά ποιος μιλάει με τα λόγια σου;»

- «Έχει σημασία;» […] (σελ. 178)

 

Χριστίνα Λιναρδάκη

 Όταν η αναγνωστική απόλαυση παρέλκει

Όλοι έχουμε υπόψη μας έργα που η ανάγνωσή τους γίνεται με παραδειγματική δυσκολία, εξαιτίας προσκομμάτων που ο συγγραφέας συμπεριέλαβε εσκεμμένα στο βιβλίο του. Χαρακτηριστικά, η Οδύσσεια του Τζέιμς Τζόις, μολονότι βιβλίο-ορόσημο του νεωτερισμού, σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί εύκολο ανάγνωσμα για πολλούς λόγους, σημαντικότερος από τους οποίους είναι η καθολική υπονόμευση της χρονικής συνέχειας και συνέπειας, αφού τα γεγονότα παρουσιάζονται ανάμικτα, με τη θέαση ενός πράγματος να προκαλεί συγχρόνως την ανάκληση σκηνών πίσω στον χρόνο αλλά και προβολές προς το μέλλον τη στιγμή που ολόκληρη η δράση του πολυσέλιδου βιβλίου τοποθετείται σε μία και μοναδική μέρα. Από την άλλη, ο δυσώδης χαρακτήρας του πρωταγωνιστή προκαλεί επίσης προβλήματα στον αναγνώστη, ο οποίος – κατά τη συνειδητή πρόθεση του συγγραφέα – πιθανώς αντικρίζει τα ακατονόμαστα του ίδιου του εαυτού του (ή του ανθρώπινου είδους εν γένει) στον σκοτεινό καθρέφτη που τοποθετεί μπροστά του ο Οδυσσέας Μπλουμ. Για να μη μιλήσω για την παντελή απουσία στίξης στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου, η οποία ίσως να μην αποτελεί και τόσο πρόβλημα τελικά, αφού είναι βέβαιο πως λίγοι θα φτάσουν έως εκεί.

Παναγιώτης Νούτσος

 Et in Arcadia ego...

 Το «Κοινόν» των Αρκάδων διαμόρφωσε την ταυτότητά του, στο πλαίσιο της πανελλήνιας ιστορικής συνείδησης, με καταβολές πελασγικές μετά τον κατακλυσμό («arca») του Δευκαλίωνα και με την έναρξη της λατρείας του Δία. Κατά τους ιστορικούς χρόνους συμπιέζονται από τους Λακεδαιμονίους, τους Ηλείους και τους Αργείους, ενώ ακολούθησαν ώς το τέλος την Αχαϊκή Συμπολιτεία. Στον Βιργίλιο (Εκλογές) ανήκει η πρωτοβουλία της ανακάλυψης, με μοτίβα που πρόσφερε ήδη ο Θεόκριτος, της Αρκαδίας ως ιδιογενούς «πνευματικού τοπίου» (βλ. Br. Snell, Die Entdeckung des Geistes, Göttingen 41975, 257-274).

Συνέντευξη

 Με τον Στέλιο Λουκά

στην Δημοτική Τηλεόραση Θεσσαλονίκης

5-7-2023

https://www.youtube.com/watch?v=HxWjV89LKBU

(από 9:10 έως 30:20)

Της Κωστούλας Μάκη

 Στους ποταμούς βορείως του μέλλοντος

ρίχνω το δίχτυ που εσύ

διστάζοντας βαραίνεις

με τις πέτρες να γράφουν σκιές»

                                                                                     Paul Celan, Καμπή πνοής, σ. 17

 Αποχαιρετώντας την Τζίνα Πολίτη, ο Κώστας Βούλγαρης γράφει εισαγωγικά στις «Αναγνώσεις» της κυριακάτικης Αυγής: «Δεν ξέρω τι είναι πιο οδυνηρό: η απώλεια ενός εκλογικού ποσοστού ή η απώλεια μιας μεγάλης, αριστερής διανοούμενης. Μήπως εξαρτάται από ποια θέση μετέχει ο καθένας στο γίγνεσθαι της αριστεράς και των ιδεών; Όμως, η αριστερά, ανεξαρτήτως ποσοστών, δεν υπάρχει χωρίς ιδέες. Και χωρίς ανθρώπους, όπως η Τζίνα, που ήταν η προσωποποίηση της ενότητας θεωρίας και πράξης»[1]. Στα παραπάνω διλήμματα και ρητορικά ερωτήματα, όπου οι απαντήσεις φαίνεται να υπονοούνται, τίθεται πάντα ένας επίκαιρος προβληματισμός, ο οποίος προϋποθέτει να εξεταστεί, πολιτικά και κριτικά, από ποια θέση συμμετέχει όποιος/α αυτοπροσδιορίζεται σε μία από τις ταυτοτικές του θέσεις ως αριστερός/ή. Τίθεται επίσης εξαρχής η διαπίστωση, πως στις ιστορικές διαδρομές της αριστεράς στην Ελλάδα, αλλά και σε διεθνές επίπεδο, οι ιδέες, τα πρόσωπα και η σύζευξη θεωρίας και πράξης είναι κομβικά σημεία, προκειμένου να συγκροτηθούν οι αριστεροί λόγοι στον δημόσιο χώρο. Στις τυχαίες κάποιες φορές συζεύξεις τού προσωπικού με το πολιτικό, έχει σημασία να αναφερθεί εδώ πως το τελευταίο κριτικό κείμενο της Πολίτη, δημοσιευμένο στις «Αναγνώσεις», αφορούσε σε αυτό το πρόσφατο βιβλίο του Βούλγαρη. Η υπενθύμιση αυτή δεν γίνεται για να προταχθεί η αμοιβαία φιλία και αλληλοαναγνώριση δυο διανοούμενων του λογοτεχνικού/κριτικού πεδίου, αλλά για να επισημάνει τις διαρκείς συνομιλίες που εμπλουτίζουν το πεδίο κάθε φορά που η λογοτεχνία, η κριτική, ο ιστορικός αναστοχασμός εκφράζουν πολιτικές δεσμεύσεις και προβληματισμούς ατελεύτητους, από αυτούς οι οποίοι διευρύνουν τις δυνατότητες για αλλαγές και επαναπροσδιορισμούς, εντάσσοντας την καθημερινότητα στα διαρκώς ανοιχτά διακυβεύματα της ενσώματης ιστορίας.

Ευσταθία Δήμου

Η νέα πεζογραφική απόπειρα του Κώστα Βούλγαρη έρχεται για να διευρύνει σημαντικά το πεδίο μέσα στο οποίο κινείται η σύγχρονη αφηγηματική τέχνη και τεχνική, εισηγούμενη όχι μόνο νέους τρόπους και τόπους γραφής, αλλά και μια γενναία και τολμηρή ανανέωση των παλιών και παγιωμένων. Γιατί αυτό που μπορεί να διακρίνει κανείς στο συγκεκριμένο βιβλίο είναι οι δεσμοί, ενίοτε ιδιαίτερα ισχυροί, του συγγραφέα με συγκεκριμένους ομότεχνους, όπως για παράδειγμα ο Γιάννης Πάνου και ο Θανάσης Βαλτινός, και η υπόγεια, αδιόρατη, οπωσδήποτε όμως δεδηλωμένη πρόθεσή του να στηρίξει και να θεμελιώσει την προσπάθειά του πάνω στο έργο τους και σε όσα αυτοί κόμισαν στην τέχνη, ακριβώς για να μπορέσει να διαφοροποιηθεί και να διαφοροποιήσει, με τη σειρά του, την παράδοση, τη νεοελληνική πεζογραφική παράδοση που είναι, περισσότερο ίσως από ό, τι φαίνεται και χάρη σε τέτοια εγχειρήματα, πολυσχιδής και πολύμορφη.

Χρύσα Φάντη

 Η μνήμη ως τόπος και πρόταγμα, δύο αιώνες μετά

         Aποτελεί πλέον κοινό τόπο, πρώτον, ότι κάθε προσπάθεια διερεύνησης ενός γεγονότος που ανάγεται στο παρελθόν δεν είναι ανεξάρτητη από την υποκειμενικότητα εκείνου που το καταγράφει, και δεύτερον, ότι αυτή καθαυτή η κατάκτηση της απόλυτης αλήθειας είναι αδύνατη∙ γεγονός που συνδέεται άμεσα και με την εμφάνιση και εξέλιξη του μοντερνισμού και της μεταμυθοπλασίας. Η τελευταία, αναγνωρίζοντας ότι η σχέση ανάμεσα στην αντικειμενικότητα και τον ιστορικό λόγο ─σχέση η οποία θεωρείτο δεδομένη από τη συγκρότησή της ιστορίας ως επιστήμης─ έχει σημαντικά διαρραγεί, αμφισβητεί τα μέχρι πρότινος ισχύοντα στον χώρο της λογοτεχνικής αφήγησης όπως και σ’ εκείνον του ιστορικού λόγου, αναθεωρώντας, αναγνωρίζοντας και εμπλουτίζοντας και τα δύο αυτά είδη με νέες ιδιότητες και χαρακτηριστικά*. 

Ανθούλα Δανιήλ

Μια ηρωίδα από τα υφάδια της ελληνικής ιστορίας

 Όνομα εμβληματικό ο Νικηταράς και, κατά συνέπειαν, και το εξ αυτού παραγόμενο θηλυκό η Νικηταρού. Η κατάληξη του ονόματος δηλώνει μεγέθυνση του χαρακτηριστικού που φέρει το όνομα. Είναι η προσπάθεια να μεγαλώσει σε κάτι πάρα πολύ μεγάλο και θαυμαστικό. Αφού όμως ο συγγραφέας την θέλει και Ελισάβετ, εκ του Ελίζαμπεθ και Ελιζαμπέτα, Μπέτυ και υποκορισμένο Μπετίνα, ουδεμία αντίρρηση.

Ο Κώστας Βούλγαρης επινόησε αυτή την ηρωίδα από τα υφάδια της ελληνικής ιστορίας, που όπως η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει, δεν τη σκιάζει φοβέρα καμιά, έτσι κι αυτή μας παρουσιάζεται πάλι και πάλι, σε κάθε εποχή, και βρίσκεται πάντα μπροστά σε κάθε αγώνα. Μας θυμίζει την Ελλάδα του Ντελακρουά, όχι αυτήν στα ερείπια του Μεσολογγίου, αλλά την άλλη, στα οδοφράγματα του Παρισιού (το μοντέλο είναι το ίδιο), όπου ως Ελευθερία −liberté guidan le people− με το χέρι υψωμένο κρατάει τη σημαία, και πλάι της παραστέκει ένα χαμίνι, ο Gavroche, με δύο πιστόλια, ένα σε κάθε χέρι.

Γιώργος Βέης

 Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης… στην Αντίσταση και στον εμφύλιο

Μια εξόφθαλμη κι ασίγαστη «τεκμηριωτική μυθοπλασία»

Στο παρόν έργο, το οποίο διακρίνεται από μια πράγματι ευρηματική πολυτονικότητα, συνυπάρχουν κατά σύμμετρη μάλιστα φορά, μεταξύ άλλων, τα εξής: πρόσωπα αναμφισβητήτως υπαρκτά, παρένθετα αυτοβιογραφικά σχόλια, αλλά και αυθεντικά γεννήματα της παραγωγικής φαντασίας του συγγραφέα, απολύτως εξακριβωμένα ιστορικά γεγονότα αλλά και επινοημένα δημοτικά τραγούδια μαζί με χρονικά, τα οποία συνιστούν προϊόντα μιας εξόφθαλμης κι ασίγαστης ταυτοχρόνως «τεκμηριωτικής μυθοπλασίας», όπως κατατίθεται ευθέως στη σελίδα 86. Επισημαίνω ότι κομβικά περιστατικά από την Επανάσταση του 1821, όπου κυριαρχεί ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, συνοδεύονται από ορισμένα επεισόδια της αντιστασιακής κινητοποίησης κατοίκων της Κεντρικής  Πελοποννήσου κατά του γερμανικού κατοχικού στρατού. Έπεται η αναπόφευκτη διαδοχή αιματηρών συμπλοκών και προδοτικών συμπεριφορών κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.  Η απαρτίωση του κειμένου εγκολπώνεται ενίοτε και την τεχνική της εξαντλητικής παράθεσης ντοκουμέντων, τα οποία συλλειτουργούν αβίαστα με οιονεί ντοκουμέντα. Η χημεία της πεζογραφικής δοκιμής ζευγαρώνει επιτυχώς τα σημαινόμενα από όπου κι αν προέρχονται. Εν ολίγοις πρόκειται για εμπεδώσεις ενός εύτακτου, καθόλα αποτελεσματικού λόγου.

Παναγιώτης Βούζης

 Πολεμώντας τη λογοτεχνική αδράνεια

Για τον Κώστα Βούλγαρη, η σχέση του με την Ιστορία ανάγεται σε αισθητικό πρόταγμα. Αντί να αφήνεται στη δυναμική της, που σημαίνει να παραδίδεται στην παροντικότητα, τοποθετεί την Ιστορία αντικρύ του και προσέχει τις μεταλλαγές της. Τη μετατρέπει σε πρόσωπο. Δημιουργεί τη μυστηριώδη Νικηταρού ή Μπετίνα. Έτσι, εισάγονται οι παράμετροι του αστυνομικού αινίγματος. Επιπλέον, η έρευνα για τη Νικηταρού συνιστά καταστατική τεχνική, η οποία επιτρέπει την προχωρητική κίνηση της γραφής και τη συνάφεια ανάμεσα στα επιμέρους. Τα επιμέρους στρέφονται γύρω από πέντε κέντρα: την υπαγωγή  του συγγραφέα στους λογοτεχνικούς χαρακτήρες, την ιστορία των Δολιανών, αυτού του χωριού της Αρκαδίας στην πλαγιά του Πάρνωνα, τη μεταμυθοπλαστική αυτοαναφορικότητα, την άρση μιας αντίφασης ως τέταρτο κέντρο και, τέλος, το άνοιγμα του ορίζοντα προς μια ποίηση χωρίς ύφος.

Τζίνα Πολίτη

Η ποιητική της Μνημοσύνης

Σαν βγεις στον πηγαιμό για τα Δολιανά…

 Στη μελέτη Ιδιότυπα Παρελθόντα: Το «εγώ» στη γραφή της ιστορίας, ο Enzo Traverso διακρίνει ανάμεσα στη Σχολή της γνώσης του παρελθόντος με βάση την έκθεση εμπειρικών αποδείξεων και την ορθολογική περιγραφή του, και τη Σχολή εκείνη όπου η εισβολή της μνήμης αποτελεί ένα νέο αντικείμενο έρευνας. Σύμφωνα με αυτή, το Αρχείο παραμένει διαχρονικά ανοιχτό στο βλέμμα του εκάστοτε ερευνητή. Η υποκειμενική αντίληψη του παρελθόντος, οι επιστολές, οι εικόνες, οι θρύλοι της γενέθλιας γης, η προφορική ιστορία, οι μαρτυρίες, αλλά και η αφηγηματική διάκριση μεταξύ του πρώτου και τρίτου προσώπου, έρχονται να διαμορφώσουν τη νέα αυτή αντίληψη γνώσης και ενσυναίσθησης του παρελθόντος.[1]

Με βάση την αναγνωστική μου υπόθεση, που αφορά στην Ποιητική της Μνημοσύνης, υποστηρίζω πως Η Νικηταρού, που τη λένε και Μπετίνα ανήκει στη δεύτερη σχολή. H Μνημοσύνη, ερωμένη του Δία, γέννησε τη μούσα της ιστορίας, Κλειώ, το όνομά της οποίας προέρχεται από το ρήμα «κλέω» που σημαίνει αφηγούμαι.[2] Θα παρατηρήσουμε, όπως άλλωστε μας προειδοποιεί ο τίτλος του βιβλίου, ότι καθώς ρέει ο ιστορικός χρόνος, η Κλειώ υφίσταται διάφορες μετονομασίες. Στις πρώτες φράσεις του κειμένου, ο αφηγητής περιγράφει τα χαρακτηριστικά της ηρωίδας του: «Θα σας αφηγηθώ τον βίο και την πολιτεία μιας όμορφης και μοιραίας γυναίκας που γεννήθηκε και μεγάλωσε σε ένα χωριό της Αρκαδίας». Το όνομα της γυναίκας είναι Ελισάβετ. Αυτή είναι η πρώτη μετονομασία της Μπετίνας.

Απόστολος Λυκεσάς

Με γιαταγάνι μέχρι την Αλεξάντερπλατς;

Βόρειος εγώ, δολιαν-ίστηκα με το βιβλίο του Κώστα Βούλγαρη. Διότι στα Δολιανά -δεν τα έχω επισκεφθεί ποτέ- μεσούσης της καραντίνας για τον κορονοϊό, γεννήθηκε νέα εκδοχή της λαογραφίας. Ενα «μυθιστόρημα» με πραγματικούς ήρωες και δράση σε εξέλιξη μέχρι σήμερα. Μύθοι και συνήθειες ντύνονται άνθρωποι στο «Η Νικηταρού που τη λένε και Μπετίνα» (2023, εκδ. Βιβλιόραμα). Ο συγγραφέας στον κήπο του ακούει το φρούμασμα των αλόγων της Αρκαδίας. Νεροσυρμές αιώνων καλούν τους ανθρώπους σε δράση. Αλαφροΐσκιωτοι από τον καιρό του Πλήθωνα, φουστανελοφόροι της Επανάστασης, φυγάδες αλλάζουν ταυτότητα, αποτρελαίνονται ή ορθοστατούν μέσα στο ιστορικό γίγνεσθαι, διεκδικούν με λύσσα την αιωνιότητα.

Μαρία Μοίρα

Η μελανηφορούσα

     Το χέρι του συγγραφέα, σ’ αυτό το αρθρωτό και πολύσημο, ευανάγνωστο και πολυσυλλεκτικό αφήγημα, οδηγείται από μια εξιδανικευμένη μορφή. Μια μούσα συνεγείρει την έμπνευσή του, μια ηγερία, μια άυλη οπτασία, μια άφαντη σαγηνευτική μελανηφορούσα γυναίκα. Ίσως το πνεύμα του τόπου, που είναι διφυές, θηλυκό και αρσενικό, ήμερο και ανυπότακτο, χθόνιο και απόκοσμο, ή ίσως η ίδια η ιστορία με τις τροπές και τις μεταμορφώσεις της ενσαρκώνεται σ’ αυτή την αιθέρια και ταυτόχρονα γήινη θεσπέσια γυναίκα, που διασχίζει τα αρκαδικά τοπία, τους αιώνες, τις γραφές και τις σελίδες του παρόντος βιβλίου. Δίνεται σε όλους όσοι την ποθούν και την διεκδικούν, χωρίς να ανήκει αποκλειστικά σε κανένα.

Ο συγγραφέας αναπαριστά τον γενέθλιο τόπο με ανυπόκριτη περηφάνεια, ευαισθησία και γλυκύτητα. Στο επίκεντρο της χωρικής και χρονικής εποπτείας βρίσκονται τα Δολιανά, ένα ορεινό χωριό στην πλαγιά του Πάρνωνα, που ατενίζει το αρκαδικό οροπέδιο από θέση υπεροχής. Οι κάτοικοί του πολέμησαν τους Οθωμανούς, απείθησαν στους φαύλους μοναχούς της μονής που δεσπόζει στην παρακείμενη κοιλάδα, καταπατώντας τις άφθονες μοναστηριακές γαίες με τα εύφορα λιόδεντρα, και κέρδισαν στη μάχη του νερού κατασκευάζοντας, επί Κατοχής, κοινοτικό πετρόχτιστο υδραγωγείο. Εκεί έκτισαν έναν πεδινό οικισμό, αψηφώντας τους «ιερούς» αφορισμούς, για να ξεχειμωνιάζουν, να καλλιεργούν και να συλλέγουν την ελιά, χωρίς να εγκαταλείπουν τα προσφιλή ορεινά τους ενδιαιτήματα, και απαίτησαν σχολείο, χωρίς να νοιαστούν για τον εξωραϊσμό της εκκλησίας, που έμεινε για πολλά χρόνια ταπεινή και αστόλιστη.

Κωνσταντίνος Μπούρας

Σαν τοιχογραφία σε υπόσκαφο της Θήρας

 Αφήγηση συναρπαστική, παιγνιώδης και δεσπόζουσα, αρμόζουσα σε έναν φανατικό οικοδόμο τού Λόγου στο πλαίσιο μιας τέχνης προμητορικής.

Δραματικό πρόσωπο εδώ η Νικηταρού. Και μόνον από την συμβολική τής ονοματοθεσίας περιχαρακώνεται το καλλιεργημένο περιβόλι τής χειρωνακτικής ποίησης.

Η άρτια γνώση τής σύγχρονης πεζογραφικής συνθήκης, η μακρόχρονη και συστηματική θητεία στην κριτική, ο αξιόμαχος τόνος κι η αξιέραστος σαγήνη τής τυπωμένης σελίδας που υπερβαίνει το πλαίσιο και εξακτινώνεται στο Άγνωστο, στο Αχανές, που διόλου μεταφυσικό δεν είναι, αν και καθ’ ολοκληρίαν υποτείνον…

Μα ποια είναι η περίφημη Νικηταρού που την λένε Μπετίνα; Υπήρξε πρόσωπο υπαρκτό ή μήπως πρόσωπο τού μύθου, κατοικεί στο συλλογικό φαντασιακό και επανατελετουργοποιείται μέσα από την ατομική αναχάραξιν ορίων δυσθεώρητων, διαπιδυόντων σε μια λογοτεχνική υδατογραφία ανυπολογίστων χρωμάτων, μετά των ημιτονίων αυτών…

Η δικιά μας Ελένη

 Ψηφίδες και πρόσωπα της σύγχρονης ποίησης

    Εκδοτική Αθηνών, σχήμα 14x21, σελίδες 480, τιμή 19,80€

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Το βιβλίο του Κώστα Βούλγαρη έρχεται να καλύψει ένα σημαντικό κενό, στη μελέτη αλλά και στην εικόνα της νεοελληνικής ποίησης, αφού οι παραδεδομένες Ιστορίες της λογοτεχνίας μας φθάνουν μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα.

Έκτοτε, πολλά και σημαντικά ποιήματα γράφτηκαν, χωρίς όμως να έχουμε μέχρι τώρα μια συνολική αποτίμησή τους. Πρόκειται για μια ακυρωτική υστέρηση της λογοτεχνικής συνθήκης, αφού, σύμφωνα με τη βασική θεωρητική παραδοχή του συγγραφέα: «κάθε καινούριο ποίημα, όταν αξιώνεται αυτόν τον χαρακτηρισμό, τροποποιεί, ελάχιστα ή σημαντικά, ολόκληρη την εικόνα της νεοελληνικής ποίησης, τη διαδρομή δύο αιώνων».

Ο Κώστας Βούλγαρης εστιάζει στον ποιητικό μοντερνισμό, προτείνοντας ως αφετηρία όχι τη «γενιά του ’30», αλλά τον Καβάφη, τον Βάρναλη και τον Καρυωτάκη, για να καταλήξει στον μοντερνισμό «ως αέναη ακολουθία ρήξεων», όπως αυτός πραγματώνεται στο έργο του Νικολάου Κάλας και του Νίκου Εγγονόπουλου. Ενώ, παράλληλα, εξετάζει πώς η ποιητική γλώσσα του Σεφέρη αναδείχθηκε σε «ποιητική κοινή», και συνεχίζει να κυριαρχεί στην ποιητική παραγωγή.

Ο συγγραφέας αναδεικνύει τις πολλαπλές, και αντιπαλεύουσες εκδοχές του ποιητικού μοντερνισμού, την περίοδο της ακμής του, και επιπλέον φωτίζει τις αντοχές αλλά και τις ρωγμές του, όπως διαπιστώνονται στο έργο των μεταπολεμικών ποιητών, και κυρίως στο έργο των ποιητών του ’70, αναζητώντας το μοντερνιστικό πρόσωπο της Ελένης, ως συλλογικό σημείο αναφοράς όλης αυτής της εποχής, ως αισθητικό απαύγασμα.

Στη συνέχεια, εξετάζει την υπέρβαση του μοντερνισμού, τη συνθήκη μέσα στην οποία γράφονται τα σύγχρονα ποιήματα, πλέον υπό το βάρος της έκπτωσης της ιστορικά βιωμένης εμπειρίας, δηλαδή, μέσα στη μεταμοντέρνα συνθήκη στην οποία ζούμε, μετά την ιστορική τομή του 1989. Υποστηρίζει, δε, ότι όντως αλλάζει «ο ρυθμός του κόσμου», στη σύγχρονη νεοελληνική ποίηση, με πολύ ενδιαφέροντα και σημαντικά ποιητικά έργα.

Ψάχνοντας τη δικιά μας Ελένη...

Κώστας Χατζηαντωνίου

 Αναζητώντας τον ρυθμό του κόσμου

 Υπό ένα τίτλο που με την πολυσημία και την εκτατικότητά του, ορίζει τον χαρακτήρα του βιβλίου και κεντρίζει εξαρχής τον αναγνώστη, ο Κώστας Βούλγαρης ταράζει και πάλι τα λιμνάζοντα νερά της σύγχρονης ελλαδικής σκέψης, καθώς με σκοπό την εύρεση, μέσα από τη διαρκή μελέτη, της δικής του Ελένης (σταθερή επιδίωξη όποιου εμπλέκεται σοβαρά με την περιπέτεια της ποίησης και γενικότερα της τέχνης), συγκροτεί, με κείμενα μιας μακράς διαδρομής, ένα δοκίμιο που δεν είναι (ευτυχώς) μια ακόμη ιστορία της νεοελληνικής ποίησης ή ένας κατά φαντασίαν κανόνας.

Η «Ελένη» του Βούλγαρη θα μπορούσε εν αρχή να συλληφθεί ως μετωνυμία της Ελλάδας, της Ελευθερίας, της ιδέας του Ωραίου αλλά και της ίδιας της Ποίησης όσο αυτή δεν είναι –ακόμη, τουλάχιστον– νεκρό σώμα. Ένα διαχρονικό και παγκόσμιο σύμβολο, αίτιο και αποτέλεσμα της συγγραφής, όριο της μέθεξης ζωής και τέχνης, που μπορεί από εποχή σε εποχή να παραλλάζει, γίνεται εδώ ένα δοκίμιο ανοιχτό, αφηγηματικό και διαλογικό, που συνοψίζει την αναγνωστική/ ερμηνευτική εμπειρία του Βούλγαρη: το ταξίδι του στη γραφή και τη γλώσσα, μέσα ή δίπλα, παράλληλα ή σε απόσταση, πάντα όμως σε ουσιώδη σύναψη με το ταξίδι των ποιητών.

Χριστίνα Λιναρδάκη

 Εμβριθές και αυτό το βιβλίο του Κώστα Βούλγαρη, όπως μας έχει συνηθίσει, εστιάζει στον μοντερνισμό όπως εκδηλώθηκε στην ελληνική ποίηση, προτείνοντας μια αφετηρία παλαιότερη της Γενιάς του ’30, που απλώνει τις ρίζες της στον Καβάφη, τον Βάρναλη και τον Καρυωτάκη. Ιδίως για τον πρώτο αναρωτιέται:

 «Σε ποιον ποιητή προστρέχουμε για να αναστοχαστούμε την ταυτότητά μας σήμερα, δηλαδή για να οριστούμε μέσα στο δύσκολο παρόν; […] Ποιος ποιητής είναι πιο συμβατός με τα ερωτήματα του καιρού μας;». Αλλά και για τους άλλους δύο γράφει: «Βάρναλης και, στη συνέχεια, Καρυωτάκης […] περνούν τη νεοελληνική ποίηση οριστικά στην αστική εποχή, στις αντιθέσεις, τα διλήμματά της και τις αντιφάσεις της».

Συνέντευξη

 Με την Μαρία Τσακίρη

- «Ψηφίδες και πρόσωπα της σύγχρονης ποίησης», είναι ο υπότιτλος του βιβλίου σας. Ας αναλύσουμε τη λέξη “ψηφίδες” –που σημαίνει μικρό κομμάτι πέτρας- και την έννοια που της δώσατε στο εξώφυλλό σας.

Πετραδάκια, ψηφίδες από τις οποίες αποτελείται η σύγχρονη ποίηση, δηλαδή ποιήματα, ποιητές και ποιήτριες. Ψηφίδες που συνθέτουν το πρόσωπό της. Ή, διαφορετικές όψεις του προσώπου της, από διαφορετική γωνία κάθε φορά. Ή, ακόμα, και τα διαφορετικά πρόσωπά της, τα οποία συνθέτουν οι επιμέρους ψηφίδες.

 

- Χαρακτηρίζετε το βιβλίο σας «Δοκίμιο». Επομένως καταπιαστήκατε μ’ ένα θέμα για να καταθέσετε τις προσωπικές σας απόψεις. Ποια εσωτερική ανάγκη σας οδήγησε στη συγγραφή του;

Το βιβλίο είναι δοκίμιο, όπως λέμε δοκιμή και όπως λέμε δισταγμός. Είναι δε αποτέλεσμα συνεχούς και αδιάλειπτης ενασχόλησης, με τη σύγχρονη ποίηση, τις προϋποθέσεις της, τα προτάγματά της, επί 25 συναπτά έτη. Μαζί πορευθήκαμε με τους σύγχρονους ποιητές, ο καθένας στον ρόλο του. Με αυτή την έννοια, οι απόψεις μου είναι μεν προσωπικές, και αναλαμβάνω ακέραια την ευθύνη, όμως διαμορφώθηκαν σε στενή συνάφεια, βεβαίως και αλληλεπίδραση με τους ποιητές και τα ποιήματά τους. Η αναγκαιότητα και ο ρόλος της κριτικής είναι εκ των ων ουκ άνευ στοιχείων της ποιητικής και της εν γένει καλλιτεχνικής συνθήκης. Αν δεν το έγραφα εγώ, ένα τέτοιο βιβλίο, κάποιος άλλος θα το έκανε. Αλλιώς δε υφίσταται ποιητική συνθήκη. Δεν υπάρχει Σολωμός, χωρίς τον Πολυλά.

Διώνη Δημητριάδου

Εύστοχα ο Κώστας Βούλγαρης επισημαίνει πως αλλάζει «ο ρυθμός του κόσμου», στη σύγχρονη νεοελληνική ποίηση. Κι όμως, η αλήθεια είναι ότι, σε αντίθεση με την πεζογραφία, η σύγχρονη ποίηση δεν έχει ως τώρα απασχολήσει πολύ τους μελετητές ως συνολική θεώρηση.

Η Ελένη, ένας κοινός τόπος αναφοράς

Η τόλμη και το θάρρος της γνώμης που χαρακτηρίζει τη γραφή του Κώστα Βούλγαρη απηχεί την άποψη πως η ποίηση δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση –τόσο για τον δημιουργό της όσο και για τον αποδέκτη/αναγνώστη της– μια συνειδητή γνώση εκφρασμένη διαχρονικά από τους ποιητές. 

Συνέντευξη

 Με την Ολύνα Ξενοπούλου

Στο Πρώτο πρόγραμμα της ΕΡΤ

25/8/2022

https://www.ertecho.gr/radio/proto/show/synantiseis/ondemand/189129/synantiseis-me-tin-o-ksenopoulou-25-08-22/

[Από το σημείο 00:28:00 μέχρι το τέλος]

Συνέντευξη

 Με τον Ευθύμιο Ιωαννίδη

  Πότε ξεκινήσατε ν’ ασχολείστε με την τέχνη του λόγου και ποιος ήταν ο λόγος που σας παρότρυνε να αναμετρηθείτε με το ζείδωρο μυστήριο που λέγεται ποίηση;

Πάντα είχα ένα συστηματικό ενδιαφέρον με τη λογοτεχνία. Πλησίασα όμως στα σαράντα μου ώστε, μετά από κάποιες ελάχιστες δοκιμές, να εμφανισθώ, νομίζω ώριμος, στον δημόσιο χώρο.

 Κύριε Βούλγαρη, η ποίηση ορίζεται αναμφίβολα δύσκολα, καθώς ο καθένας δίνει ένα δικό του ορισμό. Εσείς, ωστόσο, ποια οπτική υιοθετείτε και με ποιον τρόπο ορίζετε τη δική σας συμμετοχή στον ορισμό περί «ποίησης»;

Ο ορισμός του «καθενός», όπως και το προσωπικό γούστο το καθενός, δεν αφορά τελικά κανέναν. Ένας δικός μου ορισμός δε θα αφορούσε κανέναν, και φυσικά δε θα αφορούσε σε τίποτα την ποίηση. Γιατί αυτή είναι μέρος της πραγματικότητας, υπάρχει αντικειμενικά, ό,τι και να νομίζει αυτός ή ο άλλος ή εγώ. Η ποίηση ορίζεται μέσα από την ιστορικότητά της. Και έτσι, διαχωρίζεται σαφώς από τη μη ποίηση, δηλαδή από τα εκατομμύρια άτεχνα στιχουργήματα, που υποδύονται την ποίηση. Πώς διαπιστώνεται κάθε φορά αυτή η διάκριση; Φυσικά, με τα εργαλεία της θεωρίας της ποίησης, τα εργαλεία της λογοτεχνικής θεωρίας.

Συνέντευξη

Με την Στέλλα Πετρίδου

Κύριε Βούλγαρη, είστε πεζογράφος, δοκιμιογράφος, επιμελητής συλλογικών τόμων, αρθρογράφος και κριτικός λογοτεχνίας. Τι απ’ όλα υπερισχύει στη ζωή σας και γιατί;

Θα ήθελα να υπερισχύει η ιδιότητα του ενδιαφέροντος ανθρώπου... Άλλωστε, δεν υπάρχει και τόσο μεγάλη μίξη: γράφω πεζογραφία, αλλά ως κριτικός λογοτεχνίας γράφω μόνο για ποιητικά βιβλία. Η επιμέλεια συλλογικών τόμων είναι μια ευθύνη που κάθε φορά πρέπει να πάρει ένας από τους συμμετέχοντες στον τόμο, ενώ το δοκίμιο είναι η σύνθεση όλων των προηγούμενων. Δεν γίνονται όμως όλα τόσο απλά, και κυρίως ταυτόχρονα. Υπάρχουν μεγάλες φάσεις, όπου γράφω τα πεζογραφικά μου, ζω στον ρυθμό της γλώσσας τους, ζω μέσα στις απαιτήσεις τους, και ελάχιστα ασχολούμαι με τα υπόλοιπα, σχεδόν μηχανικά. Αντίστοιχα, όταν γράφω κριτική και δοκίμιο, δεν μπορώ να μπω στη γλώσσα της πεζογραφίας.

Συνέντευξη

 Με τον Ελπιδοφόρο Ιντζέπελη

 

–Πώς ξεκινά κάθε φορά το ταξίδι συγγραφής ενός βιβλίου;

–Είναι απλώς ένα στιγμιότυπο του μεγάλου ταξιδιού, στην πόλη των ιδεών και των τεχνών. Το κάθε βιβλίο είναι μια πρόσκαιρη στάση, αλλά και μια επανεκκίνηση, του ταξιδιού που συνεχίζεται.

 –Ποια ήταν η αφορμή για να γραφεί το βιβλίο «Η δικιά μας Ελένη», Εκδοτική Αθηνών;

–Το βιβλίο αποτυπώνει την εικοσιπεντάχρονη ενασχόλησή μου με «ψηφίδες και πρόσωπα της σύγχρονης ποίησης», όπως δηλοί ο υπότιτλός του. Κάποια στιγμή έρχεται το πλήρωμα του χρόνου, δηλαδή ο κριτικός λογοτεχνίας αποφασίζει να συνοψίσει και να οργανώσει σε μια ευρύτερη αφήγηση όσα έχει καταθέσει για την ποίηση της εποχής του.

Χρύσα Φάντη

 Ελένη σημαίνει τρόπος

Ο κριτικός λογοτεχνίας Κώστας Βούλγαρης, γνωστός πεζογράφος και από το 2002 επιμελητής του ένθετου βιβλίου «Αναγνώσεις» της κυριακάτικης Αυγής, στις 480 πυκνογραμμένες σελίδες του  βιβλίου του Η δικιά μας Ελένη, Ψηφίδες και πρόσωπα της σύγχρονης ποίησης, φιλοδοξεί να καλύψει ένα σημαντικό κενό στην ποιοτική εκτίμηση και αποδελτίωση της νεοελληνικής ποίησης, αφού,  όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά αναφέρει: «οι παραδεδομένες Ιστορίες της λογοτεχνίας μας φθάνουν μέχρι τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα και έκτοτε, πολλά και σημαντικά ποιήματα γράφτηκαν, χωρίς όμως να έχουμε μέχρι τώρα μια συνολική αποτίμησή τους». Υπ’ αυτό το πρίσμα, και με δεδομένη την «ακυρωτική υστέρηση της λογοτεχνικής συνθήκης», ορμώμενος από τις απαρχές της νεοελληνικής ποίησης και στη συνέχεια, τον Παλαμά, τον ποιητικό μοντερνισμό και τη γενιά του ’30, προτείνει για μία ακόμη φορά  Σολωμό, Καβάφη,  Βάρναλη,  Καρυωτάκη, για να καταλήξει στην «αέναη ακολουθία των ρήξεων», όπως αυτή εγγενώς ενυπάρχει και με την πάροδο των ετών σημαντικά αποκαλύπτεται στο έργο των Νικολάου Κάλας και Νίκου Εγγονόπουλου.

Κωστούλα Μάκη

Μια κριτική τομή

Στις «μπαρουταποθήκες»[1] της τέχνης η αισθητική μπορεί σε έναν βαθμό να παραμείνει έωλη και φασματική, κάθε φορά που εγκιβωτίζεται σε άπειρες εκδοχές που εναλλάσσονται χωρίς τα αναγκαία συνδετικά στοιχεία. Το πρόβλημα ενυπάρχει και σε αοριστολογικές απόπειρες εννοιολόγησης της τέχνης, και ειδικότερα της ποίησης, όταν στο ανταγωνιστικό πεδίο συνωστίζονται διάφορες υποκειμενικότητες, με περισσότερο ή λιγότερο κλειστά αξιολογικά σχήματα. Επομένως, κάθε αποτίμηση αναστοχαστική των ποιητικών διαδρομών στο πεδίο της ελληνικής ποίησης, σε βάθος χρόνου είναι υπόθεση ριψοκίνδυνη και τολμηρή, καθώς τα διλήμματα είναι αιχμηρά, ως προς το ποιοι ποιητές και ποιήτριες θα συμπεριληφθούν ή θα αποκλειστούν, ποια κριτήρια θα χρησιμοποιηθούν και ποιο θα είναι το ερμηνευτικό σχήμα.

Κωνσταντίνος Μπούρας

Κάθε φορά που ξαναδιαβάζω αυτό το εξαιρετικό πόνημα σχηματίζεται στην γόνιμη φαντασία μου ένα γιγαντιαίο μετά-ποίημα για την Ελένη, με την μυθολογική υπερβάλλουσα να γεωμετρεί ευτοπίες που οραματίστηκε αλλά σπανίως άγγιξε μέχρι τώρα η σύγχρονη νεοελληνική ποίηση από τον μοντερνισμό και μετά.

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου

 Υπάρχει ακόμη ο μοντερνισμός;

Μια σειρά μελετών της μεταπολεμικής και μεταπολιτευτικής ποίησης που παραμένει δέσμια ενός αιτήματος το οποίο έχει πάψει από καιρό να ταυτίζεται με τον ριζοσπαστισμό στην τέχνη

 «Η δικιά μας Ελένη» του Κώστα Βούλγαρη είναι ένας ογκώδης τόμος κριτικών κειμένων για την ποίηση με ευρύ κέντρο αναφοράς, που εκκινεί από τις πρώτες μεταπολεμικές γενιές και φτάνει μέχρι τους ποιητές οι οποίοι έκαναν τα πρώτα τους βήματα στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, έχοντας ξεπεράσει σήμερα τα εξήντα ή τα εβδομήντα τους χρόνια. Η δομή του βιβλίου είναι ασυνήθιστη. Εργασίες παλαιότερων ετών, βιβλιοκρισίες και μελέτες δημοσιευμένες στην εφημερίδα «Η Αυγή» και σε συλλογικούς τόμους ή εισηγήσεις σε λογοτεχνικές εκδηλώσεις και συνέδρια: όλα αυτά έχουν τώρα τοποθετηθεί σε μια ενιαία αφήγηση και είναι διανθισμένα από συνομιλίες με μια φίλη ακαδημαϊκής κατεύθυνσης ή ενισχυμένα με αυτούσιες αναφορές τρίτων (κριτικές αλλά και ποιητικές), πάντοτε σχετικές με τα θέματα του Βούλγαρη.

Συνέντευξη

Με την Γιούλη Τσακάλου

 

Ελένη είναι ο τρόπος

 

-Κύριε Βούλγαρη, ο τίτλος του βιβλίου σας, Η δικιά μας Ελένη, είναι τουλάχιστον ασυνήθιστος, ή και προκλητικός. Γιατί τον επιλέξατε;

-Ο λόγος είναι πολύ απλός, σχεδόν προβλέψιμος. Γιατί είναι κοινός τόπος, ότι ο στόχος όποιου εμπλέκεται στην περιπέτεια της λογοτεχνίας είναι να συναντήσει την Ελένη, το πλέον διαχρονικό και παγκόσμιο σύμβολο. Την Ελένη, ως αίτιο και αποτέλεσμα της συγγραφής, από την Τροία μέχρι σήμερα, ως μέθεξη ζωής και τέχνης. Και ακόμα, ως συλλογικό σημείο αναφοράς κάθε εποχής, που αναζητά τη δικιά της Ελένη, ως απαύγασμα και πρότυπο του ωραίου. Αφού λοιπόν το αντικείμενο του βιβλίου μου είναι η σύγχρονη ποίηση, μέσα σε μια νέα εικόνα της διαδρομής δύο αιώνων της νεοελληνικής ποίησης, θεώρησα πως αυτός ο τίτλος αντιστοιχούσε.

 

Ντίνος Σιώτης

 Αναζητώντας την Ελένη

Ο τόμος του Βούλγαρη είναι μια τολμηρή σύλληψη της ουσίας της ποίησης, είναι ο πυρετός των ποιητών ενώ συνθέτουν, είναι η υπέρβαση της μετριότητας και της πολυσχιδούς φιλολογικής εντρύφησης στα άγονα οροπέδια της πανεπιστημιακής κοινότητας.

Ο τόπος ονομάζεται Ελένη και ο τρόπος που ανακαλύπτουμε την Ελένη είναι της Ελένης ο τρόπος. Ο τύπος του ανθρώπου που αναζητά την Ελένη είναι ο τύπος του ποιητή και του επίμονου αναγνώστη ποίησης και ο συγγραφέας (πεζογράφος και κριτικός λογοτεχνίας) που μας παρέχει την ευχαρίστηση να δούμε την Ελένη στα μάτια είναι ο Κώστας Βούλγαρης. Ο οποίος βγήκε έξω στο άγριο δάσος της ζωής και αναζήτησε την Ελένη. Και τη βρήκε. Και την κάλεσε στο εργαστήριό του. Και εκείνη μπήκε με χαρά και του είπε ότι είναι η Ποίηση. Και ξεκίνησε μια μεγάλη σχέση και μια μακρά διαδρομή που έφτασε κοντά στις 500 σελίδες ενός βιβλίου με έξι κεφάλαια και ένα Επίμετρο.

Ανθούλα Δανιήλ

 Η δικιά μας Ελένη, είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του Κώστα Βούλγαρη, στο οποίο, όπως φαίνεται και από τον δεύτερο τίτλο του, επιχειρεί να διευθετήσει ορισμένα desiderata που παραμένουν ασαφή στο λογοτεχνικό πλαίσιο.

Η «Ελένη», υποθέτουμε, είναι η δική μας άποψη πάνω στην Ποίηση και στους ποιητές, καθώς και των ποιητών πάνω στην σύγχρονη Ποίηση, ωστόσο, με τρεις οροθετήσεις στο οπισθόφυλλο θολώνει τα νερά. Επιλέγω μία φράση από την καθεμία. «Ο Παρθενώνας το αποδεικνύει: η τέχνη είναι μπαρουταποθήκη», «Δεν είμαι εγώ ο πυροτεχνουργός. Τα ποιήματά μου» και «Ελένη είναι ο τρόπος… να… κυττάς κατάματα, στα μάτια της Ελένης».

Συνέντευξη

 Με τον Δημήτρη Μεϊδάνη,

στο Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΤ

20/5/2002

 https://webradio.ert.gr/deytero-programma/se-proto-prosopo-sto-deftero-programma-paraskevi-20-ma%ce%90ou-2022/

Συνέντευξη

 Με τον Στέλιο Λουκά,

στην Δημοτική Τηλεόραση Θεσσαλονίκης,

14/5/2022

https://www.youtube.com/watch?v=LMsIW96kjEQ

Ευσταθία Δήμου

 Το νέο βιβλίο του Κώστα Βούλγαρη, που κυκλοφορεί υπό τον ευρηματικό και ευφάνταστο τίτλο Η δικιά μας Ελένη, θα μπορούσε να προσλάβει μια σειρά χαρακτηρισμών, ο καθένας από τους οποίους εγείρει αξιώσεις εγκυρότητας και αλήθειας. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να θεωρηθεί μια νέα ιστορία της νεοελληνικής και σύγχρονης ποίησης, που έρχεται για να φωτίσει τη διαδρομή της τέχνης του ποιητικού λόγου, αρχής γενομένης από τον Διονύσιο Σολωμό, στον οποίο ο συγγραφέας εντοπίζει την πρωταρχή της νεοελληνικής ποίησης, μέχρι σήμερα, μέχρι τις μέρες μας που έχουν να επιδείξουν ένα σύνολο αξιόλογων ποιητικών φωνών, οι οποίες βρίσκονται αντιμέτωπες με το δύσκολο έργο της «διαχείρισης» μιας μακράς ποιητικής παράδοσης, της ανατοποθέτησής τους απέναντι σε αυτήν, δηλαδή εν τέλει του αναστοχασμού της όλης διαδρομής, και της χάραξης της νέας πορείας, των νέων δρόμων που καλείται να ακολουθήσει η τέχνη του στίχου.

Κωνσταντίνος Μπούρας

 Απλοχωριά και νοητική γενναιοδωρία

Μελετητής από τους λίγους, επίμονος ερευνητής, απαρόμοιαστος, τολμηρός για τα γούστα των συντηρητικών και «κόκκινο πανί» για τους «τα φαιά φορούντες». Αυτός είναι ο μαχητικός και μάχιμος πνευματικός άνθρωπος με υπέρ-ανεπτυγμένη την κριτική ικανότητα και με διακριτική ευχέρεια να ελίσσεται ανάμεσα σε κοινούς τόπου υπερβαίνοντάς τους. Δεν πρόκειται όμως για νοητικό ακροβατισμό, ούτε για υπερβάλλουσα νοητική διεργασία ούτε – φυσικά – για συνειρμική εργασία «αυτομάτου τινός γραφής». Τουναντίον, παρά την μετανεωτερική συνθήκη, ετούτο το συγκριτικό φιλολογικό μελέτημα εντάσσεται στην κατηγορία των τολμηρών, επαναστατικών δοκιμίων, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν δεσμεύεται από καμία πανεπιστημιακή σχολαστική ορθότητα, μήτε για αυστηρή κενότητα ακαδημαϊκού τύπου, αλλά για γνήσια αφηγηματική ανάγκη να φωτίσεις το Ταυτόν από διαφορετικές και πρωτοφανείς οπτικές γωνίες.

 

Ο Κολοκοτρώνης ωραίος σαν Μπολιβάρ

  

Ο Νίκος Εγγονόπουλος απέναντι στον μακρυγιαννισμό

Εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2020, σελίδες: 192, σχήμα: 14 Χ 21, τιμή: 10 €

  

Η κορυφαία ποιητική σύνθεση του νεοελληνικού 20ού αιώνα, ο Μπολιβάρ του Νίκου Εγγονόπουλου, γράφεται στην Κατοχή, τον χειμώνα 1942-’43, ταυτόχρονα με την εμβληματική διάλεξη του Γιώργου Σεφέρη, “ Ένας Έλληνας – ο Μακρυγιάννης”. Εκείνη τη στιγμή, ο καθένας επιλέγει με ποια πλευρά είναι : η γενιά του ’30 ταυτίζεται με την κυβέρνηση του Καΐρου, ενώ ο Εγγονόπουλος ταυτίζεται, ανοιχτά, με την πλευρά του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ.

Συνέντευξη

 Με τον Δημήτρη Τρίκα,

στο Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΤ

18/5/2022

https://webradio.ert.gr/trito-programma/18ma%ce%90ou2022-bookfly-sto-trito-programma-kalesmeni-o-kostas-voulgaris-i-efthalia-papadaki-paragogi-parousiasi-dimitris-trikas-audio/

 

Πέτρος Πολυμένης

 Λόγος περί της μεθόδου

Η κριτική της ποίησης δικαιώνεται όταν αναδεικνύει την ποιητική αξία. Ακόμα περισσότερο όταν η ανάδειξη αυτή ανατρέπει παγιωμένες αντιλήψεις, υπερνικώντας τη δύναμη της αδράνειας που έχει σχηματιστεί από προγενέστερα κριτικά κείμενα. 

Υπό το πρίσμα αυτό, η πρόσφατη  αποτίμηση του Κώστα Βούλγαρη για την ποιητική σύνθεση  Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου βρίσκεται στην πρώτη γραμμή του πώς (μπορεί να) λειτουργεί η κριτική, φτιάχνοντας μια ερμηνευτική αφήγηση με συνοχή την οποία τεκμηριώνει πραγματολογικά.

Χρύσα Φάντη

 Κολοκοτρώνης-Μπολιβάρ-Εγγονόπουλος: Μια αποκαλυπτική επ-ανάγνωση

Ο γνωστός πεζογράφος, ιστορικός και κριτικός λογοτεχνίας Κώστας Βούλγαρης, προχωρεί σε μια πρωτότυπη και ενδιαφέρουσα μελέτη, σχετική με το «το σημαντικότερο» κατά την αποτίμησή του «συνθετικό ποίημα του ελληνικού 20ού αιώνα».

Για τον συγγραφέα, η ποιητική σύνθεση Μπολιβάρ είναι ένα υψηλό αισθητικό και ιστορικό πρόταγμα, ύμνος στον λαό που αποφασίζει να πάρει την τύχη στα χέρια του και να γίνει ηγέτης του εαυτού του. Ταυτόχρονα, είναι ο τρόπος που διαθέτει ένας ποιητής του ύψους του Εγγονόπουλου, «του μεγαλύτερου ποιητή μεταξύ των συνομηλίκων του», να αντιταχτεί στις αρνητικές και σκόπιμα αποσιωπημένες από τον Σεφέρη και την επίσημη ιστορία, πτυχές του «Μακρυγιαννισμού».

 

Θεόδωρος Βάσσης

 Συμβολή στην κατανόηση της ποιητικής του Νίκου Εγγονόπουλου

Από το αξιανάγνωστο αυτό βιβλίο του πεζογράφου και κριτικού λογοτεχνίας  Κώστα Βούλγαρη, γραμμένο σ’ ένα μεικτό ύφος, στο οποίο, ως γνωστόν, αρέσκεται ο συγγραφέας: συνδυασμός ιστορικοφιλολογικής μελέτης, όχι αυστηρά γραμμένης, και δοκιμίου∙ δοκιμίου τόσο «εξομολογητικού», που «αποκαλύπτει» το συνειρμικό ξετύλιγμα της σκέψης του γράφοντος, όσο και μαχητικού πολιτικού – συγκρατούμε τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία:

Απόστολος Λυκεσάς

Ο Κολοκοτρώνης στη ...Λάρισα

Διαβάζεται απνευστί και δίνει την εντύπωση ότι γράφτηκε με μια ανάσα. Δεν συνιστάται στους έχοντες ανάγκη εθνικών αφηγημάτων. Ούτε και σε αριστερούς με βεβαιότητες.

Ανατέμνει με αξιομνημόνευτη προσήλωση το ποιητικό εργαστήρι ενός από τους μεγαλύτερους υπερρεαλιστές ποιητές του προηγούμενου αιώνα, για να μιλήσει με απροσποίητο ρίγος για την Επανάσταση του 1821.